Lạc Nội Mạc Tử Cung: Căn Bệnh "Lạ Lùng" Vừa Quen Vừa Lạ Mà Chị Em Cần Thấu Hiểu

Tóm tắt #

Lạc nội mạc tử cung là một bệnh lý phụ khoa rất phổ biến, nhưng cũng đầy bí ẩn và gây ra không ít đau đớn, phiền toái cho người phụ nữ. Bệnh này được định nghĩa là tình trạng các mô tương tự như lớp lót bên trong tử cung lại đi “lạc” và phát triển ở những nơi khác ngoài tử cung. Mặc dù là bệnh lành tính, nó lại có những đặc điểm gây xâm lấn và di căn tương tự như ung thư, khiến việc điều trị trở nên vô cùng khó khăn và hiện tại vẫn chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm. Hiểu rõ về căn bệnh này là bước đầu tiên và quan trọng nhất để các chị em có thể chủ động bảo vệ sức khỏe của mình.

Nội Dung Chi Tiết #

Lạc nội mạc tử cung là gì mà “lạ” vậy bác sĩ? #

Để cho dễ hình dung, mấy chị em mình cứ tưởng tượng bên trong tử cung (dạ con) có một lớp lót đặc biệt, gọi là nội mạc tử cung (endometrium). Lớp này mỗi tháng sẽ dày lên để chuẩn bị đón trứng thụ tinh về làm tổ. Nếu không có thai, lớp này sẽ bong ra và được đẩy ra ngoài, tạo thành kinh nguyệt. Bệnh lạc nội mạc tử cung (endometriosis) xảy ra khi các mô giống như lớp nội mạc này lại không nằm yên trong tử cung mà “đi lạc” ra bên ngoài, mọc ở những nơi không thuộc về nó như:

Buồng trứng (ovaries)
Ống dẫn trứng (fallopian tubes)
Bề mặt ngoài của tử cung
Thậm chí là các cơ quan xa hơn như ruột, bàng quang, và trong một số trường hợp rất hiếm là ở phổi hay não. Điều oái oăm là các mô “đi lạc” này vẫn chịu ảnh hưởng của nội tiết tố trong chu kỳ kinh nguyệt y như mô trong tử cung. Tức là chúng cũng sẽ dày lên, cũng chảy máu. Nhưng vì chúng nằm “lạc chỗ”, máu này không có đường thoát ra ngoài. Máu và mô bị kẹt lại bên trong cơ thể, gây ra tình trạng viêm nhiễm, đau đớn dữ dội, và lâu ngày sẽ tạo thành sẹo, gây dính các cơ quan lại với nhau. Đây chính là nguồn cơn của các cơn đau bụng kinh khủng khiếp, đau khi quan hệ, và là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây vô sinh - hiếm muộn (infertility) ở phụ nữ.

Tại sao lại bị bệnh này? #

Một câu hỏi lớn chưa có lời giải đáp trọn vẹn Đây là một câu hỏi mà giới y khoa đã nghiên cứu cả trăm năm nay nhưng vẫn chưa có câu trả lời cuối cùng. Giả thuyết nổi tiếng và được nhiều người biết đến nhất là thuyết kinh nguyệt chảy ngược (retrograde menstruation).

Giả thuyết kinh nguyệt chảy ngược: Lý thuyết này cho rằng trong lúc hành kinh, một ít máu kinh chứa các tế bào nội mạc tử cung thay vì chảy ra ngoài thì lại chảy ngược vào trong qua ống dẫn trứng, vào khoang chậu. Các tế bào này sau đó bám vào các cơ quan khác, phát triển thành các ổ lạc nội mạc tử cung. Nghe thì có vẻ hợp lý, nhưng giả thuyết này không giải thích được tất cả các trường hợp:
Có tới 75-90% phụ nữ có hiện tượng kinh nguyệt chảy ngược, nhưng chỉ khoảng 10% trong số đó bị lạc nội mạc tử cung.
Nó không giải thích được vì sao bệnh có thể xuất hiện ở những nơi rất xa như phổi, não.
Quan trọng nhất, bệnh đã được tìm thấy ở những người chưa bao giờ có kinh nguyệt, ví dụ như các bé gái trước tuổi dậy thì, phụ nữ không có tử cung bẩm sinh, và thậm chí là ở… nam giới (dù cực kỳ hiếm). Vì vậy, các nhà khoa học hiện nay tin rằng nguyên nhân của bệnh phức tạp hơn nhiều, có thể là sự kết hợp của nhiều yếu tố, được ví von như mô hình “hạt mầm và đất trồng” (seed and soil):
Hạt mầm (The seed): Phải có một “hạt mầm” ban đầu. “Hạt mầm” này có thể là các tế bào nội mạc tử cung từ máu kinh chảy ngược, hoặc cũng có thể là các tế bào gốc (stem cells) có sẵn trong cơ thể từ lúc còn là phôi thai đã đi “lạc chỗ”.
Đất trồng (The soil): “Hạt mầm” này phải rơi vào một môi trường thuận lợi, tức là một “mảnh đất tốt” để phát triển. Môi trường này thường có sự tác động của nội tiết tố nữ estrogen và tình trạng viêm tại chỗ.
Sự sống sót (Survival): Để tồn tại và lớn lên, “hạt mầm” này phải tự biến đổi để lẩn tránh hệ miễn dịch của cơ thể, tự tạo ra mạch máu để nuôi dưỡng, và kháng lại các tín hiệu nội tiết tự nhiên của cơ thể. Quá trình này có liên quan đến các đột biến gen soma (somatic mutations), tương tự như trong ung thư.

“Nghe như ung thư vậy bác sĩ?” #

Bệnh lành tính mang đặc điểm của ung thư Đúng là khi nghe đến việc các tế bào di chuyển, xâm lấn, tự tạo mạch máu và có đột biến gen, nhiều người sẽ liên tưởng ngay đến ung thư. Lạc nội mạc tử cung có nhiều đặc điểm rất giống với ung thư, nhưng nó không phải là ung thư.

Giống nhau: Các khối lạc nội mạc có khả năng xâm lấn vào các mô xung quanh, tự tạo mạch máu nuôi dưỡng (angiogenesis), và có chứa các đột biến gen gây ung thư đã được biết đến như KRAS, PIK3CA.
Khác nhau: Về bản chất, các tế bào lạc nội mạc tử cung vẫn là tế bào lành tính, không phát triển thành khối u ác tính khổng lồ và không gây tử vong trực tiếp như ung thư. Tuy nhiên, đừng vì nó “lành tính” mà xem thường. Ở giai đoạn nặng, các mô xơ dính do bệnh gây ra có thể tàn phá vùng chậu, khiến các cơ quan dính chùm lại với nhau: bàng quang dính vào tử cung, ruột dính vào thành chậu. Nhiều bác sĩ phẫu thuật sau khi mổ cho các ca lạc nội mạc tử cung nặng đã phải thốt lên rằng: “Cảnh tượng này còn tệ hơn cả ung thư di căn!”.

Điều trị ra sao? #

Một chặng đường dài đầy thử thách Một trong những sự thật đáng buồn nhất về lạc nội mạc tử cung là hiện nay, chúng ta chưa có phương pháp nào chữa khỏi bệnh hoàn toàn. Tất cả các phương pháp điều trị hiện tại chỉ nhằm mục đích quản lý triệu chứng, làm chậm sự phát triển của bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. Có hai hướng điều trị chính:

Điều trị nội khoa (dùng thuốc): Chủ yếu là liệu pháp nội tiết (hormonal therapy) nhằm mục đích “bỏ đói” các khối lạc nội mạc, không cho chúng nhận được estrogen để phát triển. Các loại thuốc thường dùng bao gồm: thuốc ngừa thai, thuốc chỉ chứa progestin, hoặc các thuốc đồng vận GnRH (GnRH agonists) gây ra tình trạng “mãn kinh tạm thời”. Tuy nhiên, các phương pháp này chỉ giúp kiểm soát triệu chứng, ít có bằng chứng cho thấy chúng làm giảm kích thước khối lạc nội mạc, và khi ngưng thuốc, bệnh có tỉ lệ tái phát rất cao.
Điều trị ngoại khoa (phẫu thuật): Phẫu thuật nội soi (laparoscopic surgery) là “tiêu chuẩn vàng” vừa để chẩn đoán xác định, vừa để điều trị. Bác sĩ sẽ cố gắng cắt bỏ, đốt phá các ổ lạc nội mạc và gỡ dính các cơ quan. Phẫu thuật giúp giảm đau hiệu quả, nhưng tỉ lệ tái phát vẫn còn khá cao, khoảng 20-45% trong vòng 5 năm sau mổ. Tóm lại, việc điều trị là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn của cả bệnh nhân và bác sĩ.

Kết Luận #

Để giúp các chị em dễ dàng ghi nhớ, tôi xin tóm tắt lại những điểm chính về căn bệnh lạc nội mạc tử cung:

Nó là gì? Là tình trạng mô giống lớp lót trong tử cung mọc “lạc chỗ” bên ngoài tử cung, gây đau đớn, viêm nhiễm và dính các cơ quan.
Tại sao bị? Nguyên nhân rất phức tạp, không chỉ do “kinh nguyệt chảy ngược” mà là sự kết hợp của nhiều yếu tố (di truyền, nội tiết, miễn dịch).
Giống ung thư không? Có nhiều đặc điểm giống ung thư (xâm lấn, di căn, đột biến gen) nhưng là bệnh lành tính, tuy nhiên mức độ tàn phá có thể rất nặng nề.
Chữa được không? Hiện tại chưa thể chữa khỏi hoàn toàn. Điều trị chủ yếu là quản lý triệu chứng bằng thuốc nội tiết và phẫu thuật, nhưng bệnh rất dễ tái phát.
Phổ biến không? Rất phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 1/10 phụ nữ, nhưng thường bị chẩn đoán muộn sau nhiều năm chịu đựng triệu chứng. Lạc nội mạc tử cung là một căn bệnh “thật như đùa”, vừa phổ biến lại vừa phức tạp. Hy vọng qua bài viết này, các chị em đã có cái nhìn rõ ràng hơn. Nếu bạn có các triệu chứng như đau bụng kinh dữ dội, đau khi quan hệ, hoặc gặp khó khăn trong việc có con, đừng ngần ngại đi khám bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và chẩn đoán sớm. Việc phát hiện và quản lý kịp thời sẽ giúp bạn kiểm soát bệnh tốt hơn và nâng cao chất lượng cuộc sống.